آیا باید بعد از جراحی فیزیوتراپی برویم؟

چرا باید بعد از جراحی فیزیوتراپی برویم؟ این سوالی است که ذهن بسیاری از بیماران را پس از ترخیص از بیمارستان به خود مشغول می کند. واقعیت این است که پایان عمل جراحی، نه پایان درمان، بلکه آغاز مرحله ای تازه در مسیر بهبودی و بازتوانی است. فیزیوتراپی پس از جراحی، نه تنها در کاهش درد و تورم نقش اساسی دارد، بلکه به بازگشت عملکرد طبیعی بدن کمک می کند و از بروز عوارض جانبی احتمالی پیشگیری می نماید. بدون این مرحله مهم، بسیاری از بیماران با مشکلاتی مانند خشکی مفاصل، ضعف عضلانی و حتی بازگشت مجدد مشکل مواجه می شوند.

در دنیای امروز، فیزیوتراپی به عنوان یکی از ارکان اصلی درمان های جراحی شناخته شده است. فرقی نمی کند جراحی مربوط به ستون فقرات، زانو یا حتی قلب باشد؛ بدن برای بهبود کامل به حرکت کنترل شده و تمرین های هدفمند نیاز دارد. دقیقاً در این مرحله است که اهمیت فیزیوتراپی بعد از جراحی آشکار می شود.

فیزیوتراپی چیست و چه نقشی بعد از جراحی دارد؟

فیزیوتراپی شاخه ای از علوم پزشکی است که با بهره گیری از تکنیک های علمی و تمرین های فیزیکی، به بهبود عملکرد بدن کمک می کند. اما نقش فیزیوتراپی پس از جراحی فراتر از این تعریف است: هدف آن تسریع روند بهبودی، پیشگیری از عوارض احتمالی و بازگرداندن توان حرکتی بدن به سطح طبیعی یا حتی بهتر از قبل است.
در بسیاری از موارد، حتی جراحی های کاملاً موفقیت آمیز نیز اگر بدون فیزیوتراپی ادامه پیدا کنند، به نتایج دلخواه منتهی نخواهند شد.

برای مثال، در جراحی تعویض مفصل زانو، اگر بیمار برنامه فیزیوتراپی را دنبال نکند، تا پایان عمر با محدودیت های حرکتی دست وپنجه نرم می کند. تفاوت قابل توجهی وجود دارد بین بیماری که پس از انجام این جراحی بتواند از زانوی خود در دامنه کامل حرکتی استفاده کند و دیگر با محدودیت های پیش از عمل مواجه نباشد، با بیماری که علی رغم تحمل جراحی ای سنگین، قادر به خم کردن کامل زانوی خود نباشد و تنها کاهش نسبی درد را تجربه کند.

با آغاز به موقع فیزیوتراپی و پیروی منظم از یک برنامه درمانی مشخص، بافت ها به درستی ترمیم می شوند و فرد سریع تر به زندگی عادی و باکیفیت بازمی گردد.

اهداف فیزیوتراپی بعد از جراحی

فیزیوتراپی پس از جراحی تنها به کاهش درد یا حرکت دادن عضلات محدود نمی شود؛ اهداف این مرحله درمانی بسیار گسترده تر و تخصصی تر هستند. تمرکز فیزیوتراپیست ها بر بازیابی عملکرد کامل بدن، جلوگیری از عوارض ثانویه و تسهیل روند بازتوانی است. اهداف اصلی فیزیوتراپی پس از عمل جراحی عبارتند از:

• کاهش التهاب و ورم در ناحیه جراحی شده
• پیشگیری از چسبندگی بافت ها و عضلات
• افزایش تدریجی دامنه حرکتی مفاصل و عضلات
• تقویت عضلاتی که در اثر جراحی تضعیف شده اند
• بازگرداندن عملکرد طبیعی عضلاتی که در جریان عمل جراحی دچار آسیب یا زخم شده اند
• کاهش نیاز به داروهای مسکن با استفاده از تکنیک های فیزیکی مؤثر
• آموزش صحیح راه رفتن، نشستن و حرکت  کردن برای جلوگیری از آسیب های ثانویه

کدام جراحی ها به فیزیوتراپی نیاز دارند؟

تقریباً تمامی جراحی های مهم و پیچیده، به نوعی فیزیوتراپی پس از عمل نیاز دارند. در ادامه به برخی از رایج ترین عمل هایی اشاره می کنیم که بدون برنامه بازتوانی فیزیوتراپی، روند درمان آن ها ناقص می ماند:

۱. جراحی های ارتوپدی

شامل جراحی هایی نظیر تعویض مفصل زانو، عمل شانه، درمان شکستگی استخوان ها و سایر مداخلات اسکلتی عضلانی. بیماران ارتوپدی بیشترین میزان نیاز به فیزیوتراپی بعد از جراحی را دارند، چراکه این اقدامات به طور مستقیم بر توان حرکتی تأثیر می گذارند.

۲. جراحی های ستون فقرات

جراحی دیسک کمر، دیسک گردن یا تثبیت مهره ها، همگی نیازمند بازتوانی تخصصی و دقیق هستند. بدون انجام فیزیوتراپی، احتمال بازگشت درد، گرفتگی و محدودیت های حرکتی بسیار بالا خواهد بود.
همچنین ترمیم بافت ها و بازگشت عملکرد عضلات اطراف ستون فقرات که نقش کلیدی در محافظت از این ناحیه پس از جراحی ایفا می کنند بدون اجرای یک برنامه فیزیوتراپی اصولی، هرگز به طور کامل محقق نخواهد شد.

۳. جراحی های قلب و قفسه سینه

حتی بیماران قلبی نیز پس از جراحی هایی مانند بای پس یا تعویض دریچه قلب، نیازمند انجام فیزیوتراپی تنفسی، قلبی و حرکتی هستند تا بدن آن ها آمادگی بازگشت به شرایط پیش از جراحی را به دست آورد.
در صورتی که بازتوانی قلبی به صورت کامل و اصولی انجام شود، توان عملکردی بیمار پس از جراحی حتی از وضعیت قبل از عمل نیز به مراتب بالاتر و بهتر می باشد.

۴. جراحی های شکمی یا لگنی

پس از عمل هایی مثل سزارین، جراحی کیست، یا آپاندکتومی، عضلات شکم و حرکات طبیعی بدن دچار اختلال می شوند. در این شرایط، فیزیوتراپی به تقویت عضلات شکمی و اصلاح الگوهای حرکتی بدن کمک مؤثری می کند.

۵. جراحی های مغز و اعصاب

بعد از جراحی هایی نظیر برداشتن تومور مغزی یا درمان سکته مغزی، فیزیوتراپی نقش حیاتی در بازیابی کنترل بدن، تعادل، هماهنگی و حرکت اندام ها دارد. برنامه های بازتوانی در این موارد بسیار تخصصی و مرحله به مرحله انجام می شود.

۶. سایر جراحی ها

از عمل های پلاستیک و ترمیمی گرفته تا جراحی های سرپایی یا مداخلات خاص کودکان، همگی با عوارض حرکتی و ضعف عضلانی همراه باشند. مهم نیست که جراحی بزرگ بوده یا کوچک؛ آنچه اهمیت دارد، برنامه بازتوانی هدفمند و علمی است که روند بهبود را کامل می کند و مانع از عوارض احتمالی می شود.

زمان مناسب برای آغاز فیزیوتراپی پس از جراحی

زمان شروع فیزیوتراپی پس از جراحی، به نوع عمل انجام شده و وضعیت عمومی بیمار بستگی دارد. در برخی موارد، فیزیوتراپی حتی از روز بعد از جراحی آغاز می شود، به ویژه زمانی که هدف، پیشگیری از خشکی مفصل یا ایجاد لخته خون باشد.
در برخی دیگر از موارد، لازم است برای شروع حرکات اصلی چند روز یا حتی چند هفته صبر کرد؛ اما در هر صورت، مدیریت زخم ها و آموزش روش های مراقبتی برای جلوگیری از چسبندگی، به همراه آموزش های اولیه، از همان روز نخست پس از عمل آغاز می گردد.

پاسخ به این سؤال که «چرا باید پس از جراحی فیزیوتراپی انجام دهیم؟» دقیقاً به همین موضوع وابسته است: هرچه زودتر فرآیند بازتوانی آغاز شود، بدن سریع تر با شرایط جدید تطبیق پیدا می کند و احتمال بروز عوارض به میزان قابل توجهی کاهش می یابد.

تأثیرات شگفت انگیز فیزیوتراپی بعد از جراحی: از بدن تا ذهن

فیزیوتراپی پس از عمل جراحی نه تنها بدن را برای بازیابی آماده می کند، بلکه روحیه و روان فرد را نیز در مسیر بهبودی حمایت می نماید. مزایای این درمان را می توان به دو دسته ی جسمی و روانی تقسیم کرد:

مزایای جسمی فیزیوتراپی:

• تسریع فرآیند ترمیم بافت ها
• کاهش درد بدون مصرف دارو
• پیشگیری از تحلیل عضلات
• بازگرداندن تعادل و هماهنگی عضلانی
• بهبود گردش خون و تغذیه سلولی بهتر
• کاهش خطر ایجاد لخته های خونی

مزایای روانی فیزیوتراپی:

• افزایش انگیزه و احساس کنترل در بیمار
• کاهش اضطراب حرکتی
• افزایش اعتمادبه نفس در بازگشت به زندگی روزمره
• بهبود کیفیت خواب و کاهش درد روانی

در نهایت، فیزیوتراپی بعد از جراحی صرفاً یک درمان فیزیکی نیست؛ بلکه یک رویکرد همه جانبه برای بازگرداندن سلامت جسمی، روانی و اجتماعی بیمار به شمار می رود.

مراحل فیزیوتراپی بعد از جراحی: قدم به قدم تا بازگشت به زندگی عادی

فرآیند فیزیوتراپی پس از جراحی معمولاً طبق یک نقشه راه دقیق و علمی انجام می شود که شامل مراحل زیر است:

1. ارزیابی اولیه: بررسی دامنه حرکتی مفاصل، میزان درد، قدرت عضلانی، تورم و وضعیت عمومی بدن توسط فیزیوتراپیست انجام می شود.
2. طراحی برنامه درمانی: برنامه اختصاصی توانبخشی، با همکاری پزشک جراح و بر اساس نوع جراحی، سن بیمار و وضعیت جسمانی او طراحی می گردد.
3. شروع با تمرینات ملایم: تمرینات سبک برای افزایش جریان خون، کاهش تورم و فعال سازی ملایم عضلات آغاز می شود.
4. تمرینات تقویتی هدفمند: عضلات اطراف ناحیه عمل  شده با تمرینات قدرتی بازسازی می شوند تا از ضعف و تحلیل رفتن جلوگیری شود.
5. تمرینات تخصصی و عملکردی: شامل تمرینات تعادلی، آموزش راه رفتن صحیح، تمرینات برای انجام حرکات خاص بسته به نوع جراحی (مثل زانو، شانه، ستون فقرات و…) است.
6. ارزیابی مجدد: پیشرفت بیمار در فواصل زمانی مشخص بررسی شده و برنامه درمانی بر اساس نتایج به روز می شود.
7. آموزش فعالیت های روزمره: بیمار یاد می گیرد چگونه به درستی از تخت بلند شود، از پله بالا برود یا روی صندلی بنشیند تا آسیب مجدد ایجاد نشود.
8. آماده سازی برای بازگشت به کار یا ورزش: در این مرحله تمرینات پیشرفته تری برای بازسازی توان بدنی با شبیه سازی شرایط محیط کار یا فعالیت های حرفه ای اجرا می شود.

تکنیک های اصلی مورد استفاده در فیزیوتراپی بعد از عمل جراحی

با توجه به شرایط جسمی بیمار و نوع جراحی، تکنیک های متنوعی در جلسات فیزیوتراپی استفاده می شوند. مهم ترین آن ها عبارت اند از:

• درمان دستی (Manual Therapy)
• تمرینات کششی و تقویتی
• الکتروتراپی (تحریک الکتریکی عضلات)
• آب درمانی (Hydrotherapy)
• لیزر درمانی
• تمرینات تعادلی و هماهنگی
• درای نیدلینگ
• مکانوتراپی
• کینزیوتیپینگ

نقش تغذیه و سلامت روان در موفقیت فیزیوتراپی بعد از جراحی

بازتوانی پس از جراحی تنها به حرکات فیزیکی محدود نمی شود؛ بلکه تغذیه مناسب و سلامت روان نیز نقش حیاتی در سرعت و کیفیت بهبود دارند. در ادامه، به مهم ترین فاکتورهای تغذیه ای و روانی مؤثر در روند فیزیوتراپی اشاره می کنیم:

نکات تغذیه ای برای تقویت فرآیند فیزیوتراپی:

• مصرف کافی پروتئین: به عنوان ماده اصلی ساخت بافت های عضلانی، پروتئین به بازسازی عضلات آسیب دیده کمک می کند.
• حفظ سطح انرژی بدن: مواد غذایی سرشار از کربوهیدرات های پیچیده، چربی های مفید و فیبر به تأمین انرژی لازم برای تمرینات فیزیوتراپی کمک می کنند.
• آب رسانی مناسب: نوشیدن آب کافی، برای حفظ انعطاف پذیری عضلات و سلامت مفاصل ضروری است.
• مصرف ویتامین C و D: ویتامین C به کلاژن سازی و ترمیم زخم ها کمک می کند و ویتامین D برای سلامت استخوان و عضله حیاتی است. (مصرف این ویتامین ها باید با نظر پزشک باشد.)

تغذیه صحیح و سلامت روان مکمل های ارزشمند جلسات فیزیوتراپی هستند و نباید از آن ها غافل شد. یک ذهن سالم در کنار بدن فعال، کلید طلایی بازگشت به زندگی عادی است.

مراقبت های خانگی پس از جلسات فیزیوتراپی بعد از جراحی

فیزیوتراپی در کلینیک تنها نیمی از مسیر درمان است؛ نیمی دیگر در خانه و با پایبندی به مراقبت ها و تمرینات خانگی انجام می شود. رعایت نکات زیر تأثیر چشمگیری در تسریع روند بهبودی دارد:

توصیه های مراقبتی در منزل:

• ادامه تمرینات تجویز شده توسط فیزیوتراپیست
• استراحت کافی بین جلسات
• استفاده از کمپرس سرد یا گرم (با نظر متخصص)
• پرهیز از حرکات پرخطر یا حمل وسایل سنگین
• گزارش فوری درد، تورم یا علائم غیرطبیعی
• ایجاد محیط ایمن برای تمرین در خانه
• حمایت خانواده

فیزیوتراپی موفق تنها به تجهیزات یا مهارت درمانگر محدود نیست؛ تعهد بیمار در خانه، عامل اصلی رسیدن به بهبودی کامل است.

عوارض بی توجهی به فیزیوتراپی پس از جراحی

نادیده گرفتن فیزیوتراپی بعد از جراحی پیامدهای جبران ناپذیری خواهد داشت. برخی از مهم ترین این عوارض عبارتند از:

پیامدهای جسمی و عملکردی:

• خشکی مفاصل و محدودیت حرکتی
• چسبندگی و فیبروز بافت ها
• ضعف و تحلیل عضلات
• افزایش احتمال دردهای مزمن
• احتمال جراحی مجدد
• کاهش کیفیت زندگی
• ناتوانی در بازگشت به شغل یا فعالیت های ورزشی

ضرورت فیزیوتراپی حتی در صورت عدم توصیه مستقیم پزشک

حتی در مواردی که پزشک انجام فیزیوتراپی را توصیه نمی کند که متأسفانه اغلب به دلیل نبود آگاهی کافی یا ملاحظات اقتصادی است شما باید انجام فیزیوتراپی را جدی بگیرید.
پس از جراحی، به دلیل آسیب و برش در عضلات، این عضلات به اصطلاح دچار “مهار” می شوند و این مهار تنها با فیزیوتراپی اصولی برطرف می گردد؛ در غیر این صورت، عملکرد کامل عضله هرگز بازنمی گردد. این نکته ای بسیار مهم و در عین حال ظریف است.

بسیاری از پزشکان تنها به انقباض اولیه عضله به عنوان نشانه ای از بهبود اکتفا می کنند، در حالی که مطالعات نشان داده اند این انقباض به تنهایی، نشانه ی بازگشت کامل عملکرد عضله نیست.
زیرا تا زمانی که تمامی فیبرهای عضلانی و حسگرهای عمقی مفاصل از طریق یک برنامه فیزیوتراپی دقیق (نه صرفاً استفاده از دستگاه ها) فعال نشوند، بازتوانی واقعی رخ نمی دهد.
این روند ناقص در نهایت منجر به ضعف عملکردی عضله، افزایش فشار بر عضلات دیگر و شروع آسیب های زنجیره ای در سایر نواحی بدن خواهد شد.

نتیجه گیری

در این مطلب بررسی کردیم که چرا باید بعد از جراحی فیزیوتراپی برویم، چه مزایایی دارد و چه خطراتی در صورت نادیده گرفتن آن پیش خواهد امد. فیزیوتراپی بعد از جراحی یکی از مهم ترین مراحل درمان است که تفاوت بین بازگشت کامل به زندگی یا ماندن در ناتوانی را رقم می زند. اگر شما یا عزیزانتان به تازگی عمل جراحی داشته اید، توصیه می کنیم با یک مرکز معتبر فیزیوتراپی مانند کلینیک فیزیوتراپی نفیس تماس بگیرید تا زیر نظر متخصصین، درمانی کامل، ایمن و هدفمند را تجربه کنید.

در پایان به خاطر بسپارید: فیزیوتراپی بعد از جراحی، پلی است بین بیمارستان و بازگشت به زندگی طبیعی. بی توجهی به این مرحله به معنای ادامه دار شدن مشکلات و کاهش کیفیت زندگی می باشد. پس این فرصت را از دست ندهید.