عوارض تزریق داخل مفصل

عوارض تزریق داخل مفصل یکی از موضوعات مهمی است که بسیاری از بیماران هنگام درمان دردهای مفصلی با آن روبه رو می شوند. تزریق داخل مفصل روشی درمانی است که معمولاً توسط پزشک متخصص انجام می شود و بخشی از یک برنامه درمانی جامع شامل فیزیوتراپی، تمرین درمانی و مراقبت های حرکتی به شمار می آید. این تزریق باعث کاهش التهاب، تسکین درد و بهبود عملکرد مفصل می شود؛ اما در کنار مزایا، عوارضی مانند درد موقت، تورم، عفونت یا آسیب بافتی نیز ایجاد می کند.

در این مطلب به زبان ساده بررسی می کنیم که تزریق داخل مفصل چیست، چه عوارضی دارد، چه عواملی خطر بروز آن را افزایش می دهند و چگونه می توان با کمک فیزیوتراپی این عوارض را کاهش داد.

آیا تزریق داخل مفصل همیشه مفید است؟

برخلاف باور عمومی، تحقیقات جدید نشان داده اند که تزریقات مکرر داخل مفصلی در روند ترمیم بافت ها تأثیر منفی می گذارد و حتی احتمال آسیب مجدد را افزایش دهد. به همین دلیل، نباید تزریق داخل مفصل به عنوان اولین گزینه درمانی برای کاهش درد و التهاب در نظر گرفته شود.

در برخی موارد، تزریق باعث سرکوب سیستم طبیعی بدن در ترمیم بافت ها می شود؛ یعنی همان فرآیندی که بدن برای بازسازی مفصل به آن نیاز دارد. در نتیجه، این روش درمانی در صورتی که بدون بررسی دقیق انجام شود، با بهبود بافتی در تضاد می باشد.

اهمیت انتخاب درست بیمار برای تزریق مفصلی

یکی از نکات کلیدی در تزریق داخل مفصل، انتخاب درست بیمار و نوع آسیب است. همه بیماران با درد یا التهاب مفصل، گزینه مناسبی برای این درمان نیستند.

علائم معمولاً در بیماران مختلف مشابه اند، اما عواملی مانند:

• نوع بافت آسیب دیده
• شدت و زمان بروز آسیب
• درگیری بافت های مجاور
• وجود بیماری های زمینه ای
• سابقه آسیب های قبلی

همگی در تصمیم گیری پزشک برای انجام تزریق نقش دارند.

در کلینیک فیزیوتراپی نفیس، درمان ها به صورت کاملاً فردی و متناسب با شرایط هر بیمار طراحی می شوند. هیچ روش ثابتی برای همه وجود ندارد؛ هر بیمار پس از معاینه و ارزیابی دقیق، برنامه درمانی اختصاصی خود را دریافت می کند.

تزریق داخل مفصل چیست و چرا انجام می شود؟

تعریف تزریق داخل مفصل

تزریق داخل مفصل به معنای وارد کردن سوزن به فضای مفصلی و تزریق دارو یا مواد ضدالتهاب درون همان مفصل است. این مفصل زانو، شانه، لگن، مچ پا یا هر مفصل دیگری در بدن می باشد.

چرا از تزریق داخل مفصل استفاده می شود؟

تزریق داخل مفصل معمولاً زمانی انجام می شود که درمان های غیرتهاجمی مانند دارو، استراحت یا فیزیوتراپی به تنهایی کافی نباشند. هدف از این روش، بهبود عملکرد مفصل و کاهش التهاب است تا بیمار بتواند روند درمان را با کیفیت بهتری ادامه دهد.

اهداف اصلی تزریق داخل مفصل:

• کاهش درد مفصل (به ویژه در آرتروز یا التهاب های مزمن)
• کاهش التهاب در بافت مفصلی یا کپسول مفصل
• بهبود دامنه حرکتی مفصل و فراهم شدن شرایط بهتر برای انجام فیزیوتراپی
• تأخیر در نیاز به جراحی مفصل در برخی بیماران

انواع تزریق داخل مفصل

برای درک بهتر عملکرد این روش، لازم است با انواع تزریق های رایج داخل مفصل آشنا شویم. هر نوع تزریق هدف و مکانیسم خاصی دارد و بسته به نوع آسیب و شرایط بیمار انتخاب می شود.

1. تزریق کورتیکواستروئید داخل مفصل: یکی از رایج ترین انواع تزریق است که اغلب با عنوان تزریق کورتون شناخته می شود. هدف آن کاهش سریع التهاب و درد شدید مفصل است. با این حال، استفاده مکرر از آن باعث آسیب بافتی می شود و باید با نظر پزشک متخصص انجام گیرد.
2. تزریق هیالورونیک اسید: این نوع تزریق بیشتر در درمان آرتروز زانو کاربرد دارد. هیالورونیک اسید ماده ای است که به بهبود خاصیت لغزندگی مایع مفصلی کمک می کند و حرکت مفصل را روان تر می سازد.
3. تزریق PRP (پلاسمای غنی از پلاکت): در روش پی آرپی (PRP)، از خون خود بیمار نمونه گیری می شود و پس از جداسازی پلاسمای غنی از پلاکت، آن را به مفصل تزریق می کنند. این روش با هدف تحریک بازسازی طبیعی بافت ها و ترمیم سریع تر مفصل انجام می شود.
4. تزریق اوزون: تزریق اوزون یکی از روش های جدیدتر است که برای کاهش درد مفصل به کار می رود. با این حال، اثربخشی علمی آن هنوز به طور کامل ثابت نشده و در بسیاری از موارد گزارش شده که باعث عوارض شدید و غیرقابل بازگشت می شود. بنابراین باید با احتیاط فراوان مورد استفاده قرار گیرد.
5. تزریق تشخیصی: در برخی موارد، تزریق داخل مفصل برای تعیین منبع درد یا بررسی وضعیت مفصل انجام می شود. این تزریق ها معمولاً با مقدار کم دارو انجام می گیرند تا واکنش بدن به درمان ارزیابی شود.

چه عواملی خطر بروز عوارض تزریق داخل مفصل را افزایش می دهند؟

هرچند تزریق داخل مفصل در بسیاری از موارد ایمن است، اما برخی عوامل می توانند احتمال بروز عوارض پس از تزریق را افزایش دهند. آگاهی از این موارد به پزشک و بیمار کمک می کند تا تصمیم آگاهانه تری بگیرند.

1. وجود عفونت در بدن یا محل تزریق: اگر در زمان تزریق، بیمار دچار عفونت فعال باشد (چه در محل تزریق و چه در بدن)، احتمال گسترش عفونت افزایش می یابد و تزریق باید به تعویق بیفتد.
2. بیماری های زمینه ای و ضعف سیستم ایمنی: بیمارانی که مبتلا به دیابت کنترل نشده هستند یا داروهای سرکوب کننده سیستم ایمنی مصرف می کنند، بیشتر در معرض عفونت یا تأخیر در ترمیم بافت ها قرار دارند.
3. تزریق های مکرر در بازه زمانی کوتاه: تحقیقات نشان داده اند که تکرار بیش از حد تزریق ها به تخریب تدریجی بافت های مفصلی و کاهش فضای بین مفصل منجر می شود. بنابراین، باید فاصله زمانی مشخصی بین تزریق ها رعایت شود.
4. اجرای نادرست تزریق: خطا در انتخاب محل سوزن، رعایت نکردن اصول استریل یا انجام تزریق توسط افراد غیرمتخصص، موجب آسیب بافتی، خونریزی یا عفونت جدی می شود.
5. مصرف داروهای خاص یا اختلالات خونی: بیمارانی که از داروهای رقیق کننده خون استفاده می کنند یا دچار مشکلات انعقادی هستند، بیشتر در معرض خطر خونریزی یا کبودی پس از تزریق قرار دارند.

رایج ترین عوارض تزریق داخل مفصل

تزریق داخل مفصل، اگرچه در بسیاری از بیماران موجب کاهش درد و التهاب می شود، اما در برخی موارد عوارض موضعی یا سیستمیک (کل بدن) ایجاد می کند.

عوارض موضعی تزریق داخل مفصل

عوارض موضعی معمولاً در همان ناحیه تزریق ظاهر می شوند و اغلب موقتی هستند، اما در بعضی موارد نیاز به پیگیری پزشکی دارند.

1. درد یا سوزش در محل تزریق: احساس درد یا سوزش پس از تزریق کاملاً طبیعی است و معمولاً ظرف چند ساعت تا چند روز برطرف می شود. این حالت به دلیل تحریک بافت های اطراف مفصل ایجاد می شود.
2. تورم، قرمزی یا حساسیت پوست: محل تزریق کمی متورم یا قرمز می شود. این واکنش اغلب خفیف و موقتی است و با کمپرس سرد یا استراحت قابل کنترل است.
3. خونریزی یا کبودی: در بیمارانی که از داروهای رقیق کننده خون استفاده می کنند یا دچار اختلالات انعقادی هستند، احتمال خونریزی زیرپوستی یا کبودی در محل تزریق بیشتر است.
4. عفونت مفصل (سپتیک آرتریت): اگرچه بسیار نادر است، اما عفونت مفصل از جدی ترین عوارض تزریق داخل مفصل محسوب می شود. بروز تب، درد شدید و تورم پس از تزریق نیاز به بررسی فوری پزشکی دارد.
5. آسیب به بافت های اطراف مفصل: در صورت وارد شدن سوزن به تاندون ها، رباط ها، اعصاب یا عروق اطراف مفصل، احتمال آسیب بافتی وجود دارد. این مشکل معمولاً در اثر تکنیک نادرست تزریق ایجاد می شود.
6. پیشرفت سریع تر آرتروز یا تخریب غضروف: تزریق های مکرر کورتیکواستروئید روند تخریب غضروف مفصل را تسریع کرده و به مرور باعث کاهش فضای مفصلی می شود.
7. تغییر رنگ یا نازک شدن پوست اطراف محل تزریق: در برخی موارد، تزریق کورتون باعث تغییر رنگ (سفیدشدگی) یا نازک شدن پوست در اطراف محل تزریق می شود. این عارضه معمولاً برگشت پذیر نیست.

عوارض سیستمیک تزریق داخل مفصل

اگرچه تزریق داخل مفصل به ظاهر یک روش موضعی است، اما داروهای تزریق شده می توانند از طریق جریان خون وارد بدن شوند و اثرات عمومی (سیستمیک) بر جای بگذارند.

1. افزایش قند خون: در بیماران مبتلا به دیابت، تزریق کورتیکواستروئید باعث افزایش موقت قند خون می شود. به همین دلیل، کنترل قند خون پس از تزریق اهمیت زیادی دارد.
2. کاهش عملکرد غده فوق کلیوی: در برخی بیماران، تزریق های مکرر محور هیپوتالاموس–هیپوفیز–آدرنال را به طور موقت سرکوب کرده و باعث کاهش ترشح کورتیزول می شود.
3. تضعیف استخوان ها: استفاده مداوم از کورتیکواستروئیدها با افزایش خطر پوکی استخوان و کاهش تراکم استخوانی ارتباط دارد.
4. افزایش فشار خون: تزریق های مکرر یا با دوز بالا منجر به افزایش موقت فشار خون می شود، به ویژه در افرادی که سابقه فشار خون بالا دارند.

چرا برخی بیماران بیشتر دچار عوارض می شوند؟

شدت و نوع عوارض تزریق داخل مفصل در همه بیماران یکسان نیست. برخی افراد به دلایل خاص، بیشتر در معرض بروز عوارض قرار دارند، از جمله:

• بیماران مبتلا به دیابت کنترل نشده یا افرادی که از داروهای سرکوب کننده سیستم ایمنی استفاده می کنند.
• افرادی که آرتروز شدید یا تخریب پیشرفته مفصل دارند.
• کسانی که تزریق های مکرر انجام می دهند بدون اینکه فاصله مناسب بین تزریق ها رعایت شود.
• بیمارانی که تزریق برای آن ها توسط افراد غیرمتخصص یا بدون رعایت اصول استریل و انتخاب صحیح مسیر تزریق انجام می شود.

چگونه می توان احتمال عوارض تزریق داخل مفصل را کاهش داد؟

برای اینکه تزریق داخل مفصل با کمترین ریسک انجام شود و احتمال بروز عوارض به حداقل برسد، رعایت چند اصل مهم قبل، حین و بعد از تزریق ضروری است. در ادامه به مهم ترین نکات پیشگیرانه اشاره می کنیم:

1. ارزیابی کامل قبل از تزریق

پیش از انجام تزریق، پزشک باید ارزیابی دقیقی از شرایط عمومی و مفصل بیمار انجام دهد.
این ارزیابی شامل موارد زیر است:

• بررسی وضعیت عمومی بیمار: وجود هرگونه عفونت فعال، کنترل مناسب قند خون در بیماران دیابتی، مصرف داروهای ضدانعقاد و وضعیت سیستم ایمنی باید بررسی شود.
• بررسی وضعیت مفصل: اطمینان از نیاز واقعی به تزریق و تشخیص اینکه آیا مفصل در شرایط مناسب برای تزریق قرار دارد یا خیر، اهمیت زیادی دارد.

2. انتخاب محل، تکنیک و داروی مناسب

انتخاب درست محل تزریق و اجرای صحیح آن، نقشی کلیدی در پیشگیری از عوارض دارد.

• انتخاب دقیق محل تزریق: باید به گونه ای باشد که کمترین آسیب به بافت های اطراف (تاندون، اعصاب، عروق) وارد شود.
• رعایت کامل اصول استریل: استفاده از سوزن یک بار مصرف، ضدعفونی دقیق محل تزریق و پوشش مناسب ضروری است.
• انتخاب نوع دارو و مقدار مناسب: تزریق باید با داروی مناسب، در دوز مشخص و با فاصله زمانی استاندارد انجام شود؛ چراکه تزریق های مکرر، به ویژه تزریق کورتیکواستروئید، به تخریب بافت مفصل منجر می شود.
• توجه به مصرف داروهای خاص: در صورت مصرف داروهای رقیق کننده خون، باید با پزشک هماهنگی لازم برای تنظیم یا قطع موقت دارو انجام شود.

3. مراقبت های بعد از تزریق

اقدامات پس از تزریق نقش مهمی در کاهش التهاب و پیشگیری از بروز عوارض دارند.

• کاهش فعالیت مفصل: بیمار باید تا ۲۴ تا ۴۸ ساعت پس از تزریق از فعالیت های سنگین یا حرکات شدید مفصل خودداری کند.
• استفاده از کمپرس سرد: در صورت بروز درد یا تورم، استفاده از یخ به کاهش علائم کمک می کند.
• آغاز فیزیوتراپی در زمان مناسب: پس از فروکش کردن التهاب اولیه، فیزیوتراپی باید آغاز شود تا به تقویت عضلات، بازگرداندن دامنه حرکتی و بهبود کنترل مفصل کمک کند.

4. محدود کردن تکرار تزریق

تزریق داخل مفصل، علی رغم فواید کوتاه مدت، نباید به صورت مکرر یا بدون برنامه درمانی جامع انجام شود. تحقیقات نشان داده اند که تزریق مکرر کورتیکواستروئید در مفاصل بزرگی مانند زانو روند تخریب غضروف را تسریع کرده و اثربخشی درمان را کاهش می دهد.

نقش فیزیوتراپیست در مراقبت قبل و بعد از تزریق مفصل

فیزیوتراپیست ها در تمام مراحل درمان، از تصمیم گیری اولیه تا بازتوانی بعد از تزریق، نقشی حیاتی دارند.

ارزیابی قبل از تزریق

فیزیوتراپیست با بررسی موارد زیر به تصمیم گیری پزشک کمک می کند:

• وضعیت عضلات اطراف مفصل
• دامنه حرکتی و میزان انعطاف پذیری
• وجود ضعف یا اختلال در کنترل حرکتی
• تحلیل ساختار حرکتی و عملکردی مفصل

مراقبت و تمرین بعد از تزریق

پس از تزریق، فیزیوتراپیست باید برنامه ای طراحی کند تا بیمار از مرحله حاد التهاب عبور کند و به مسیر بازتوانی بازگردد.

این برنامه معمولاً شامل:

• تمرینات تقویتی برای عضلات اطراف مفصل
• تمرینات افزایش دامنه حرکتی
• آموزش کنترل حرکتی و اصلاح الگوی حرکت
• کنترل درد با روش های غیر دارویی مانند الکتروتراپی یا تمرین درمانی است.
• آموزش بیمار و افزایش آگاهی

فیزیوتراپیست علاوه بر اجرای درمان، نقش آموزشی نیز دارد. او باید بیمار را از موارد زیر آگاه کند:

• تزریق داخل مفصل درمان قطعی نیست و باید همراه با فیزیوتراپی و اصلاح سبک زندگی انجام شود.
• انجام تمرینات منظم و رعایت اصول حرکتی صحیح احتمال بازگشت درد یا آسیب را کاهش می دهد.
• شناخت علائم هشداردهنده پس از تزریق (مثل تورم زیاد یا تب) برای مراجعه سریع به پزشک اهمیت دارد.

نتیجه گیری

اگر قصد انجام تزریق داخل مفصل دارید یا این روش برای شما توصیه شده است، ضروری است با آگاهی کامل از فواید و خطرات احتمالی اقدام کنید. عوارض تزریق داخل مفصل به این معنا نیست که این روش خطرناک است، بلکه نشان می دهد باید با دقت، برنامه ریزی و تحت نظر پزشک متخصص و فیزیوتراپیست انجام شود. ترکیب تزریق با برنامه فیزیوتراپی هدفمند و اصلاح سبک زندگی، بهترین راه برای دستیابی به بهبودی پایدار و جلوگیری از آسیب های بعدی است.